Tôi tin rằng có rất nhiều phụ nữ trẻ Việt Nam ghét ngày
Valentine, ghét socola, ghét giọng dịu dàng, ghét giày cao gót và ghét
màu hồng. Quà Valentine là một cách nhẹ nhàng để khẳng định vai trò cũ
của phụ nữ trong xã hội, vai trò có khi là đáng buồn.

Joe Ruelle, nổi tiếng hơn với cái tên Việt là Dâu Tây, chia sẻ suy nghĩ
của anh về bình đẳng giới và nữ quyền ở Việt Nam qua lăng kính của ngày
Tình nhân, khi các đôi uyên ương ta tíu tít tặng nhau hoa hồng và quà.
Những
người từng đọc quyển “Sư tử, Phù thủy và Tủ áo” chắc sẽ nhớ về phù thủy
trắng và kẹo Thổ Nhĩ Kỳ. Không lâu sau khi bước vào Tủ áo đi sang xứ sở
Narnia, Edmund, một trong bốn anh hùng trẻ, tình cờ gặp phù thủy Trắng,
người phụ nữ lạnh lùng, bắt dân phải chịu mùa đông kéo dài cả trăm năm.
Lạc đường và rất đói, Edmund không cưỡng lại được khi bị bà ấy mời lên
xe trượt tuyết ăn kẹo Thổ Nhĩ Kỳ. Ăn xong Edmund vô tình thành nô lệ trẻ
tuổi của phù thủy, làm theo mọi sai khiến của mụ.

Ảnh minh họa Edmund và kẹo Thổ Nhĩ Kỳ.

Ngày
càng nhiều phụ nữ Tây xem quà tặng Valentine như là kẹo Thổ Nhĩ Kỳ của
"thầy" phù thủy Trắng - hấp dẫn thì có, nhưng họ nhất quyết không nhận.
Lý thuyết thì một món quà Valentine nhỏ không có vấn đề gì. Đó là sự
biểu lộ tình cảm. Đó là niềm vui. Tuy nhiên, với các chị em phương Tây
thì đó nó là món quà mang chất kẹo Thổ Nhĩ Kỳ khó chấp nhận! Vậy đó là
chất gì?
Thứ nhất, đó là chất phụ thuộc. Người nam chủ động trong
khi người nữ chỉ biết hy vọng và chờ đợi, rồi khóc lóc trong đêm nếu
anh chàng đó lại quên. Thứ hai, đó là chất nuôi sống. Một cái cây cần
ánh sáng và nước ngọt sẽ phát triển tốt, nhưng phụ nữ không phải cây cối
mà cần được nuôi như vậy. Thứ ba, đó là chất màu hồng. Quà Valentine là
một cách nhẹ nhàng để khẳng định vai trò cũ của phụ nữ trong xã hội,
nếu không nói là vai trò đáng buồn. Rồi điều thứ tư, điều thứ năm, rồi
lại là sự bất bình đẳng giới kéo dài nhiều thế kỷ - không khó hiểu vì
sao chuyện nhỏ thành chuyện to và ngày Valentine chịu áp lực không nhỏ.
Tôi
đang nói về các chị em mạnh mẽ trong xã hội phương Tây, còn đối với
nhiều chị em hiền lành hơn thì ngày Valentine cũng có chút gì đó “chưa
ổn lắm”. Nhiều người Việt chưa biết ngày Valentine bên Tây đã trở nên
nhạy cảm như vậy - thông tin văn hóa cũng như bài hát karaoke từ thời
“Abba” đã qua rồi. Giờ gõ “Valentines” và “feminism” (nữ quyền) vào
Google sẽ xuất hiện hàng loạt trang web hướng dẫn các chị em phụ nữ về
cách thưởng thức ngày Valentine hiện đại – “Nhớ phải chủ động không kém
gì người yêu!” - và cách quên đi khái niệm “chưa ổn” của ngày Valentine
thời xưa. Nói cách khác, ngày Valentine đã và đang trở thành chủ đề gây
tranh cãi.
Ở Việt Nam, ngày Valentine vẫn là chủ đề để thưởng
thức. Tôi tin rằng có rất nhiều phụ nữ Việt Nam trẻ “rất ghét” ngày
Valentine, ghét hộp socola, ghét giọng dịu dàng, ghét giày cao gót và
ghét màu hồng. Ghét kẹo Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên gõ “ngày Valentine” và “nữ
quyền” vào Google Việt Nam sẽ không có nhiều bài viết liên quan. Chất
biểu tượng vẫn ít người khai thác.
Điều đó làm tôi suy nghĩ về sự
phát triển của phong trào nữ quyền ở Việt Nam. Nhiều người nói với tôi
rằng phong trào đó không hợp với văn hóa Việt. Tuy nhiên đó thường là
nhận xét của những người sẽ mất vị thế nếu phụ nữ có nhiều quyền lực
hơn. Bản thân tôi nghĩ phong trào nữ quyền không chỉ phù hợp với văn hóa
Việt Nam, văn hóa đã từng có chế độ mẫu hệ, mà còn sẽ phát triển rất
rộng và rất nhanh trong 20 năm tới. Tất nhiên sự phát triển ấy vẫn phải
diễn ra trong khuôn khổ là văn hóa nói chung, nhưng khuôn khổ đó gồm
nhiều không gian để di chuyển. Hôm nay thì nhỏ, ngày mai thì lớn dần.
Tôi
thích những ngày lễ truyền thống. Tôi thích phong tục đặc trưng, và tôi
cảm thấy khó chịu khi những hành động nhỏ vì chất biểu tượng nào đó nên
trở thành chủ đề lớn. Nhưng đó là quá trình cần thiết. Ngày Valentine
phải đánh mất mới lấy lại, phải thay đổi mới được gìn giữ. Để viết bài
này, tôi đã nghiên cứu chủ đề mất mấy tiếng trên Twitter. Kết thúc, tôi
muốn chia sẻ “tweet” rất tỉnh táo của Alain de Botton, một nhà triết học
châu Âu nổi tiếng:
"One of the most unambiguous victories of
feminism is that today's fathers almost all do a better job than their
fathers did" - "Một trong những chiến thắng rõ ràng nhất trong phong
trào giành bình đẳng cho nữ giới là hầu như tất cả những ông bố thời
nay đã làm tốt nhiệm vụ của mình hơn so với cha họ trước đây".
Tôi hoàn toàn đồng ý.
Joe Ruelle